Yurt Haman Bizning

By: Nury Teyip
Epkeshning bir beshigha, kirliship , esli renggini xeli burunla yoqatqan yotqan korpisini , yene bir beshigha ” sheriq qizardi ” markiliq pilastik jawur , chigh qalpaq , azghine eski – tuske kiyimlirini yogep esip , uchisigha eyni waqitlarda hokumiti, bir tutash tarqatqan, qarakok tot yanchuqluq , topa basqan Stalin pasonidiki chapan , ikki tizigha we koti teripige taza kelturup , tot burjek qilip yamaq selinghan ishtandin kiyip taza , birining pushqaqliri turugluk bolsa , yene biri yerni supurup turghan tolimu bichare halettiki bir mexluq , boynigha , esli renggi aq bolsa kerek ,
yaq yaq… uninggha birnime diyish qeyin ,
he boptu , meghiz reng
depmu qoyayli kasapetni , longge.
uninggha ” xeliq uchun xizmet qilayli ” dep yezilghan texi .
” Awal ozeng uchun qilewa guy xizmetni “digusi kelidu ademning . putigha qolda tikiwalghan lata ayighini kiyip ” lik lik lik ” mengip , Qumul derwazisidin bixeter otup , keng , azade , munbet … Gul – chechekke purkengen, tinich – azade ana wetinimizge, bir kochmen xitay yetip keldi .
U yiraqtin wetinimiz tebi’i guzellikini korup , uzun ghangzisigha tamakisini niqtap selip , hesret bilen shoridi . We :
Ajayip bir keng zimingha kep qaldimya …. Bu yurttta nime bolushumdin qet’i nezer , qep qalghinim qep qalghan juma …
Dep ozige ozi qesem ichti .
Qoraliring tazimu azade iken , yering munbet . qara… oyliringning keng – azadeligini . Anglisam siler bekla aq kongul , mert kishiler ikensiler . Mushu qoraringdiki ish – pishliringni qilip bersem , qosighimni toyghuzup , azghine , yatidighanla bir yer berseng , jenimni jan etettim . Dep gepini bashlap , bu munbet zimindiki xatirjem turmushini bashliwetti .
Mana mushundaq gepler bilen ziminimizgha qedimini besip kiriwalghan, na insaplarning hazirqi eptini korung .
Ular , siliq sipaye , yumshaq , yalghan – yawdaq gepler bilen qorarimizgha putini tiqiwaldi .
Aq kongul Uyghurlar, ulardin issiq chay , mol destixanlirini ayimidi . Ular asta – asta bu qoragha konushke bashlidi . Ular qoraning ujur – bujurini aylinip yurup , axiri qoragha igidarchiliq qilip keliwatqan , xojayinining mijez – xuliqini besh qoldek igellep mangdi .
Kunler otup , yillar otup , ular xojayinigha nale qildi .
Hey … Mert xojayinim , manga rehim qilip , ewu at eghilidin bolsimu meyli , birer eghiz oy berseng . Menmu kunning serighini korgech , silerdek perzenlik bolsam , mushu qororingda tinich yashisam insanlardek …
Hoy hoy nimilerni dep yuruysen huy … Chataq yoq . At eghili deysenghu … He ? Qara … mawu yaqta bikar turghan oylirimiz nurghun , shuningdin birige kirip , kuningni kun etmemse . Mendin ketse nime ketetti …tursumu turidighu bu oyler he … . Senmu insankense …qara . Mangimu sawap bolidu emesmu …
Aq kongul uyghur xojayin eshu ” sawap ” ni oylap , bu hilimikir bilen tolghan , yurtigha qaytmas , rezil milletni , qorasidiki bir eghiz oyge , koter – koter qilip ekirip qoydi .
U waqitlarda , ishlarni addila oylap , aqiwetini oylimighan xojayin , bu yiraqtin kelgen mihmanning teqi – turqigha qarap , bu mexluqni kozge ilghusi kelmidi we sel ichmu aghirtip , uninggha hisdashliq qilip saldi .
Qarisa
Kiyimliri jul – jul , chirayidin topa yeghip turidighan , eghizining kop qismida kalpuk digen nerse kem , Maymaq -saymaq , ongghul – dongghul hinggak chish , burunliridin palidap eqip turghan mangqilirinimu surtushke adetlenmigen , egilipla turidighan , wijik bedenliri yerim yalingach ….
Way bu mangqa , manga nime yamanliq qilalaytti . Qoraning bir bulingida tursa turiwermemdu . Anche – munche , mandaa ishlirimgha salame … Bommisa .
Ish mana mushuning bilen bashlandi .
Bu , kelse ketmes mihman , miyighida kulginiche, xojayinigha yaxshichaq bolup , asta- asta qoradiki rawurus ikki eghizliq oyge kochupmu chiqti . Qoraghimu obdanla konup , ash – manta , polo – samsa , qordaq – sorpilarning kuchi bilen awazliri xeli yuquri , jarangliq chiqidighan bolup , chirayighimu qan yugurup , bir obdanla bolup qaldi .
Lekin yenila sharaiti toluq putmigen bu mihman , xojayinigha nale qildi .
Yurtum bekla yiraqta , uruq – tuqqanlirimni seghindim . Ularnimu mane men korgen , yaxshi kunlerni korsun deyme ….
Hoy … Yene nime dewatise … He ? konglung yerimmu ? He oyler kengri …. Tuqqanliringni chaqir . He mana mushu oyler yeter herqanche tuqqining kop bolsimu ? Qara , bezi ishlarni barghu , manga dimey qiliwermemse , nimige tartinatting .
Sadda , aq kongul xojayin hichnimini sezmigen idi .
Shundaq qilip , mihman igelligen ikki eghizliq oy , qaytmas mihmanlar bilen liq toldi .
U mihman yene nalisini toxtatmidi . Bu waqitlargha kelguche mihmanning awazi , xojayinning awazi bilen , her jehettin tengliship qalghan idi . U qoradiki bezi bir ishlarni , xojayinidin ruxsetsizla bejireleydighan , xalighanda xalighan tuqqanlirini qoragha ekireleydighan bolup , bu mohitqa alliqachan konup , mengzilirige qanlar yugurep , xelila tetik bolup qalghan idi .
Xojayin mihmanning burunqi ehwaligha qarighanda , xelila yaxshi bolup qeliwatqanliqini bilip , ” sawap” ish qiliwatimen dep , oz ishi bilen yuriliwergen idi .
Kunler otti , aylar otti . Yillar otti . Qoraning ichidiki bu qaytmas mihmanlar, hich bir xijil bolmay , pishaywanlarda kusa pachaqlirini chiqiriship , qaldi – qatti mangqilirini surtushup , u yer bu yerge xalighanche tukurup , kir- qatlirini yuyushup – yeyiship bimalal , azede wang – wang awazda chaqchaqlishalaydighan , waqirshalaydighan , hetta qaqaqlap , teliqip – teliqip kuleleydighan bop ketti .
Xojayin yenila :
Boptula . Insan emesmu … Kuliwalsun .
Dep yuriwerdi .
Bu waqitta , mihmanlarning sani xojayinlar sanidin, allaburun artip ketken idi .
Bir kuni Mihmanlar yurekni qaptek qilip xojayingha :
Hey … Mawu … Qara . mekele , Biz kopiyip kettuq qara . Korup turupse . Awu senler turiwatqan oy , bizge tazimu muwapiq iken . Shuningda biz turayli , mawu biz turuwatqan oyde sen tur .
Edep yuzisidin xojayingha birer qur ehwalni chushendurgenmu boldi . Lekin , xojayinning jawabinimu kutmeyla , nerse kereklirini yighushturup qoragha achiqip qoyup , ozilirining nerse – kereklirini kote – koter qipla , zo – zo mang – mange depla oyini kochiwaldi .
Xojayin :
Hoy hoy nime ish bolap ketip baridu huy …. Depla qaldi . Lekin yenila ” boptula” dep ular bilen teng bolmidi .
Kunler otti , yillar otti .
Mane …. Mane … Emdi ish chataq boldi . Mihman putun qorani teltukus igellidi . Burunqi xojayin , ewu mihman yengi kelgen waqitta turghan kichikkine bir eghizliq oydimu , xatirjem turalmaydighan bop ketti .
Xojayin almashti . Yengi xojayinning mengishliri ozgerdi , baliliri qorani beshigha kiyip , burunqi xojayinning balilirini uruwalidighan , hotut- potut dise ” dadisining tapanchisini achiqip tangngide ” qilip etip tashlaydighan yerge yetip keldi . Birni etip baqti . Etiraptiki xoshnilar jim . Dunya jim …
” way hich kim birnime dimeydikenghu ene ? Bu sorighi yoq milletni etip tugutup , mawu qoramu ” ezeldin bizningti ” diguziwetmeyma ….. Deydighan bop ketti .
Burunqi xojayin, shepkisini tizigha kiyguzup qoyup xiyalgha ketti .
Hoy mawu guylarni , qoragha kirguzdum . Insanke dep issiq tamaq berdim . Asta – asta men bilen teng turidighan bolghanti . Mane Hazir emdi :
” Hey barawer yashay boptu ” disemmu unimaydiya bu guylar . Bir dem saqilingni al , bek osup ketiptu deydu , bir dem xotuningning yaghlighini al deydu . Emdi qopup namaz otisengmu bolmaydu deydiya . Jahan nime bolap ketip baridu hoy … Qanda nomusni bilmeydighan pes guylar buwuaaa …
Hey isittttt …. Shu waqitta hejep qiptikenmena …. Hejep kongulcheklik qiptikenmina … Esli qoragha kirguzmeydighanla geptiken emesma …. Bunchiwala quruttek kopiyip ketidighinini nedin biley …
Azap ichide perzentlirige sozlidi ozining ketkuzup qoyghanliqini pemligen xojayin .
Ewlatliri :
Hoy!!! toxta , mawu esli bizning qora iken . Ma guylar asta – asta qongini tiqiwelipla , bizni chiqirip tashlap , bizge xojayin boliwaptiken emesma …
Yaq undaq ish yoq , qorani qolgha elishimiz kerekken . Bu bizning bowilirimizdin qalghan ata miras yerkenghu . Mawu guylar esli bashqa yerdin kelip , texi bizni qeynawetiptu emesmu …
Heddidin ashqan bu nomussiz , yurtigha qaytmas mihman , hazir barghanche ghaljirlashti . Burunqi xojayinining balliridin toti yighilip paranglashsimu
” mening yaman gepimni qiliwatsa kerek , qoraning gepini qiliwatidu bular heqachan ” dep, teroris digen bir gepni, bir yerlerdin tepip ekilip , bizge yarashsidu – Yarashmisidu
” mushu sen ” dep bizge tengiwatidu .
Hey nomussiz , ozemning oyide ozem turalmisam , ozem kulelmisem … Mawu qora esli bizningkiken disemmu Teroris bolamdim ?
Undaqta sen nime bolisen ? He ?…………………………
Ezmetlerning gheziwi pelekke yetti . Beziliri quruq ikki beliki bilen , beziliri kaltek – toqmaq bilen , wijdani – ghoruri- imani bilen , bu kelse qaytmas mihmangha urush elan qildi .
Namert , nomussiz bu millet ayropilan , tanka digendek eghir qorallar bilen , oz heywisini korsetmek boldi . Miltiqining uchini ayallargha , godek balilargha tenglewatidu . U oz xiyalida ozining kuchini korsetmek boliwedi , lekin bolmay qaldi . Qehriman uyghur yigitliri , xanim – qizliri pisent qilmidi . Kokrek kerip oq aldigha ozini atti . Bularning hemmisi eshu eziz tupraq uchun , horluk uchun boldi .
Ular shiyit ketti . Ular qelbimizde menggu hayat . Alla ulargha jennet ata qilghay . Amin .
Hoy . Toxta . Hejep jahil , qehriman , bir milletkina bu .
Dep kecheyu – kunduz heyran – hes qalghan qanxor , zorawan millet ,her birliri oz kongulliride , bizning shiyitlirimizgha qol qoydi . ” Ishtangha chiqqan kongulge tayin ” bolghinidek , u eblexler ozining insan qelipidin, xeli burunla chiqip bolghanliqini bilip yetti . U ghaljirliq bilen , eng axirqi kuchini yighip , gunasiz , heq – adalet telep qiliwatqan , heqiqi yer igilirige shiddet bilen hujumgha otmekte .
Xatirengni jem qil nomussiz . Obdan angla mawu sening burunqi xojayinining ewlatlirining gepi :
Ulugh Uyghur milliti , haman ustungdin ghalip kelidu . Bixestelik qilip, seni kirguzup qoyghan , awu guzel qora , haman bizge mensup .
Sen haman eshu lata ayighingni qayta kiyip , epkishingni koturup , aghzi – burnung qan- mangqa halda , bir kuni bolmay bir kuni , yurtunggha yol alisen . Yaki ezmetlirimiz qolida olisen . Bu sening kelgusung …